Αλληλεγγύη;

Σύμφωνα με το λεξικό  της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας, «αλληλεγγύη» είναι το ηθικό καθήκον της αλληλοβοήθειας, της υποχρέωσης που έχουν τα μέλη μιας ομάδας να υποστηρίζονται και να ενισχύονται αμοιβαία, η συμπαράσταση σε κάποιους συνανθρώπους οι οποίοι αγωνίζονται για κάτι ή δοκιμάζονται.

Ετυμολογικά, η λέξη προέρχεται από από την αντωνυμία αλλήλων και το ουσιαστικό εγγύη, που σήμαινε την εγγύηση· άρα πρόκειται για την αμοιβαία εγγύηση. Η εγγύη είναι ομηρική λέξη και ετυμολογείται από την πρόθεση «εν» και το ουσιαστικό «γύα», που είναι το χέρι και ειδικότερα η κοιλότητα του χεριού: πρόκειται δηλαδή για το τίμημα που δίνουμε στο χέρι του άλλου. Στο Βυζάντιο η λέξη «αλληλέγγυον» εμφανίζεται στη βυζαντινή νομοθεσία τον 11^ο αιώνα: ήταν ένα φορολογικό μέτρο που θέσπισε ο Βασίλειος ο Β΄, το οποίο όριζε ότι οι πλούσιοι (οι δυνατοί) οφείλουν να πληρώνουν τον φόρο των μικροϊδιοκτητών (των ταπεινών) που είχαν εγκαταλείψει τα χωράφια τους και αδυνατούσαν να τον πληρώσουν.

Καθημερινά η λέξη «αλληλεγγύη» περνά από το μυαλό μου, όταν μπαίνω στους σταθμούς του μετρό στη Θεσσαλονίκη και αντικρίζω πολλούς επιβάτες οι οποίοι με χαρά δίνουν το εισιτήριό τους σε όσους εισέρχονται στον σταθμό. Χαμόγελα, πρόσωπα χαρούμενα όταν καταφέρουν να δώσουν το εισιτήριο κι από την άλλη μια μικρή απογοήτευση όταν δεν βρεθεί αποδέκτης. Η μόνη λύση είναι να το αφήσουν σε εμφανές σημείο για να το πάρει κάποιος που το χρειάζεται.

Εκ πρώτης όψεως θα μπορούσε να ερμηνεύσει κανείς την πράξη αυτή ως αλληλλεγγύη προς τον συνάνθρωπο και να την εκλάβει ως μήνυμα αισιόδοξο για την κοινωνία μας. Έτσι, μπορεί να γίνει κατανοητή και η ανείπωτη χαρά που βιώνουν όσοι δίνουν το εισιτήριό τους που αξίζει να σημειωθεί πως στην πλειονότητά τους είναι νέα άτομα.

Ωστόσο, με μια πιο προσεκτική ματιά,  θα περιμέναμε η πράξη αυτή να έχει και συνέχεια μέσα στο βαγόνι. Θα μπορούσε να εκδηλωθεί με την παραχώρηση της θέσης σε κάποιον ηλικιωμένο, σε κάποιο παιδί, σε μία εγκυμονούσα ή σε κάποιον που έχει ένα κινητικό πρόβλημα. Μία τέτοια σκηνή μάλλον σπανίζει - χωρίς βέβαια να λείπουν οι φωτεινές εξαιρέσεις - στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Δεν είναι λίγες οι φορές που η ανάγκη του άλλου περνάει απαρατήρητη και η προσοχή είναι εστιασμένη στο κινητό. Ο Άλλος δεν μπαίνει στο οπτικό μας πεδίο; Δεν μας νοιάζει; Δεν αντιληφθήκαμε ότι χρειάζεται τη θέση; Είναι τόσο πολύτιμη και χρήσιμη η θέση αυτή για εμάς και δεν θέλουμε να την παραχωρήσουμε σε κάποιον που του είναι απαραίτητη, αναγκαία;

Με πόση ευκολία δίνουμε λοιπόν κάτι που μας είναι άχρηστο, ενώ κρατάμε για εμάς το χρήσιμο, το ωφέλιμο, αυτό που μας εξυπηρετεί, αυτό που ικανοποιεί τη δική μας ανάγκη, τον δικό μας σκοπό;

Κι αν καταφέρναμε να νιώσουμε την ίδια ψυχική ευφορία δίνοντας αυτό που μας είναι χρήσιμο, μήπως θα μπορούσαμε να συμβάλουμε στη δημιουργία μιας κοινωνίας όπου η αλληλεγγύη έχει βρει τη θέση της; Μήπως θα αντιλαμβανόμασταν καλύτερα πως το ανθρώπινο ον είναι προορισμένο να ζει σε οργανωμένη κοινωνία, στην «πόλη», και να αγωνίζεται καθημερινά να είναι ωφέλιμο, χρήσιμο σ΄αυτήν, όπως εύστοχα επισημαίνεται από τον Σοφοκλή «χρησίμους ἑαυτούς παρέχειν τῇ πόλει»;

Γιατί θα άξιζε να βάλουμε την αλληλεγγύη στη ζωή μας; Διότι, αυτό που  ενεργοποιεί η αλληλεγγύη είναι η προτεραιότητα- έναντι της μέριμνας για τον εαυτό μας- της κοινωνικής συνοχής, της «ευθύνης» όλων για ό,τι μπορεί να συμβεί στον καθένα και της δέσμευσης να προσφέρουμε βοήθεια, όταν αυτό προκαλεί απώλεια  ελευθερίας, δικαιοσύνης, πόρων, αξιοπρέπειας, σεβασμού. Η αλληλεγγύη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αλληλοβοήθεια που εμπλέκει όλα τα μέλη μιας κοινότητας, ενωμένα σε ένα αίσθημα του «ανήκειν» στην ομάδα, στην κοινότητα, στην κοινωνία, σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Αναλογιζόμενοι πως η προσφορά στον συνάνθρωπο μπορεί να αλλάξει την κοινωνία μας, τη ζωή των άλλων, τις ζωές μας, ίσως να δούμε διαφορετικά το χρήσιμο και το  ά-χρηστο; Μήπως το χρήσιμο διαφέρει από το αναγκαίο; Μήπως η ομηρική «γύα»,το τίμημα που δίνουμε στο χέρι του Άλλου θα πρέπει να είναι ταυτισμένη με το αναγκαίο για τον Άλλο; Μήπως να περάσουμε από το «άχρηστο vs χρήσιμο» στο «αναγκαίο vs άχρηστο»;

 Πίνακας René Magritte, La grande famille