Φιλο(σο)θεραπεία ή Φιλοσοφική Συμβουλευτική;

René Magritte, Aνθρώπινη Συνθήκη

Τόσο ο όρος Φιλο(σο)θεραπεία  όσο και ο όρος Φιλοσοφική Συμβουλευτική είναι καινούριοι για την Ελλάδα. Η Φιλοσοφική Συμβουλευτική γεννήθηκε το 1981 στη Γερμανία με τον Gerd Achenbach, ο οποίος ήθελε να κάνει τη φιλοσοφία πιο προσιτή στο κοινό και άνοιξε το πρώτο γραφείο Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής στη Γερμανία. Υποστηρίζοντας τη Μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη ήθελε να προσφέρει μια εναλλακτική λύση στην ψυχοθεραπεία σε άτομα που αντιμετωπίζουν υπαρξιακές δυσκολίες χωρίς όμως να πάσχουν από κάποια παθολογία. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο ρόλος του φιλόσοφου είναι να βοηθήσει τον άνθρωπο να ξεδιαλύνει τις ιδέες και τις σκέψεις του, χωρίς να του επιβάλλει κανόνες. Στη συνέχεια, η νέα αυτή προσέγγιση διαδίδεται σε άλλες χώρες όπως η Ολλανδία, η Αυστρία, η Ιταλία, η Γαλλία, ο Καναδάς, το Ισραήλ, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και άλλες.  Σήμερα, παράλληλα με τον όρο Φιλοσοφική Συμβουλευτική χρησιμοποιείται και ο όρος Φιλο(σο)θεραπεία.

Παρά το γεγονός πως οι ρίζες της Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής ανάγονται στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, σήμερα στην Ελλάδα η προσέγγιση αυτή στα υπαρξιακά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος είναι -θα τολμούσα να πω- σχεδόν άγνωστη ή βρίσκεται ακόμα στα «σπάργανα». Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσω να προσεγγίσω τους δύο όρους σε μια προσπάθεια να μπορέσει ο αναγνώστης να τους κατανοήσει καλύτερα και να αντιληφθεί τη χρησιμότητα-αν όχι αναγκαιότητα-της προσέγγισης αυτής στις μέρες μας. Η προσέγγιση αυτή έχει επίσης ως στόχο να "φωτίσει" τις δύο έννοιες και να διακρίνει την ομοιότητά τους και τη διαφορά τους.

Φιλο(σο)θεραπεία

Η λέξη προέρχεται από τη σύνθεση της λέξης «φιλοσοφία»(στα γαλλικά συνηθίζεται να χρησιμοποιείται το πρώτο συνθετικό της λέξης "philo") και τη λέξη «θεραπεία». Η λέξη θεραπεία προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «θεραπεύω» το οποίο έχει τις ακόλουθες σημασίες:προσφέρω υπηρεσία στους θεούς, υπηρετώ, περιποιούμαι, φροντίζω, καταπραΰνω, ανακουφίζω, προνοώ για τους ανθρώπους.  Η λέξη θεραπεία σήμερα στον χώρο της υγείας -τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής- χρησιμοποιείται κυρίως με την έννοια της φροντίδας και της ανακούφισης.  Ποια σχέση λοιπόν θα μπορούσαμε να βρούμε ανάμεσα στη φιλοσοφία και τη θεραπεία; Στην αρχαιότητα, η φιλοσοφία θεωρούνταν συχνά ως θεραπεία της ψυχής, μια μέθοδος για την ίαση της ψυχής,  όταν  αυτή ταρασσόταν  από αυτό που συνέβαινε στον άνθρωπο ή από την κοσμοαντίληψή του.

Σήμερα, ο όρος «Φιλο-θεραπεία» -με ή χωρίς παύλα- συνδυάζει τη φιλοσοφία με τη θεραπεία.Πρώτον, θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τη σχέση αυτή, αν λάβουμε υπόψη τη «θεραπεία» με την έννοια της φροντίδας του τρόπου σκέψης. Ο στόχος είναι να σκεφτόμαστε καλύτερα διορθώνοντας τα λάθη της σκέψης, ώστε να ζούμε καλύτερα χάρη στην κριτική ανάλυση των όσων βιώνουμε. Δεύτερον, θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τη σχέση αυτή, αν λάβουμε τον όρο «θεραπεία» ως υπηρεσία, προσφορά στον άνθρωπο: πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία ο Φιλο-θεραπευτής βοηθάει τον άνθρωπο που έρχεται να τον συναντήσει στο γραφείο του να εξετάσει τον εαυτό του, να κατανοήσει την ύπαρξη του και να μπορέσει να ζήσει διαφορετικά, να ζήσει πιο ελεύθερα.  Έτσι, η Φιλο-θεραπεία βασίζεται σε δύο πυλώνες: την κατανόηση του εαυτού και τη δράση. Στόχος της είναι  να  συμφιλιώσει τους δύο αυτούς πυλώνες.

Φιλοσοφική Συμβουλευτική

Ο όρος Συμβουλευτική προέρχεται από την πρόθεση «συν» και το ρήμα «βουλεύω/βουλεύομαι». Το ρήμα βουλεύω στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει σκέφτομαι, κρίνω, σχεδιάζω, αποφασίζω να κάνω κάτι (βουλεύω+απαρέμφατο). Το μέσο ρήμα "βουλεύομαι" σημαίνει σκέφτομαι κατά την κρίση μου, κρίνω, αποφασίζω. Κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής ο/η φιλοσοφική σύμβουλος μέσω του διαλόγου βοηθά τον άνθρωπο που έχει απέναντι του/της να σκεφτεί, να κρίνει, να σχεδιάσει και να μπορέσει να αποφασίσει.  Το «συν», το «μαζί» σχετίζεται με τη διαδικασία επικοινωνίας που υπάρχει μεταξύ συμβούλου και του ανθρώπου που χρειάζεται κάποια βοήθεια.

Ο/η φιλοσοφική σύμβουλος δεν δίνει συμβουλές, δεν νουθετεί, δεν αποφασίζει για τον άνθρωπο που έχει δεχτεί στο γραφείο του. Αντιθέτως, συ-σκέφτεται  και θέτει τις κατάλληλες ερωτήσεις για να μπορέσει να «φωτίσει» το πρόβλημα που έχει τεθεί. Τόσο η ετυμολογία της λέξης «βουλεύω» όσο και η έμφαση στο συν/μαζί με οδήγησε προσωπικά να χρησιμοποιώ περισσότερο τον όρο «Φιλοσοφική Συμβουλευτική». Όσον αφορά τον σκοπό και τη χρησιμότητα τους δεν διακρίνω διαφορές.

Η χρησιμότητα της Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής και της Φιλοθεραπείας

«Μία τέχνη για να φωτίσουμε την ύπαρξη»  χαρακτηρίζει τη Φιλοσοφική Συμβουλευτική η Eugénie Vegleris, Φιλοσοφική Σύμβουλος στο Παρίσι, πρωτοπόρος στο χώρο της Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής.

Η Φιλοσοφική Συμβουλευτική/Φιλο-θεραπεία επιτρέπει σε ένα άτομο  να βγει από τη σύγχυση στην οποία βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής του. Το να βγει κανείς από τη σύγχυση σημαίνει να ξεκαθαρίσει τα πράγματα, να βρει τις σωστές λέξεις για να περιγράψει τις καταστάσεις που βιώνει, να διακρίνει, να αμφισβητεί και να συνδέεται με τους άλλους.   

Η χρησιμότητα της Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής/Φιλοθεραπείας έγκειται λοιπόν  στο γεγονός πως  βοηθά τον άνθρωπο να διατυπώσει ξεκάθαρα ανησυχίες και φόβους, στόχους, επιθυμίες μέσω του Λόγου. Τον βοηθάει να σκεφτεί για να ενεργήσει με τρόπο κατάλληλο για την κατάστασή του: να αποσαφηνίσει ένα επαγγελματικό σχέδιο και να προχωρήσει στην υλοποίησή του,  να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που σχετίζονται με την ύπαρξή του και να μεταβεί από την σύγχυση στην αυτοπεποίθηση, να διευκρινίσει καταστάσεις και να ενεργοποιήσει τη δημιουργικότητα. Τον βοηθά  να μπορέσει να προχωρήσει στη δράση και δεν αρκείται να τον απαλλάξει από τη δυσφορία που νιώθει μπροστά στις δυσκολίες της ζωής. Η Φιλοσοφική Συμβουλευτική ευνοεί την ελεύθερη σκέψη κι αυτή με τη σειρά της ενεργοποιεί τη γονιμότητα της πράξης.

Στο τέλος μιας φιλοσοφικής διαβούλευσης, το άτομο έχει μια πιο σαφή εικόνα του εαυτού του και των επιθυμιών του και, με βάση αυτή, αξιολογεί την κατάστασή του και επιλέγει τις αλλαγές που θέλει να κάνει ή αποφασίζει να αλλάξει την κατάστασή του. Ο πυρήνας της Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής/Φιλοθεραπείας είναι να υποστηρίξει τον άλλον, ώστε να κάνει τις επιλογές που είναι σύμφωνες με τον εαυτό του.

Φιλοσοφία : λυδία λίθος της Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής/Φιλοθεραπείας

Αξίζει να προσεχθεί πως τόσο η ύπαρξη του επιθετικού προσδιορισμού στη Φιλοσοφική Συμβουλευτική όσο και το πρώτο συνθετικό της λέξης στον όρο «Φιλο-θεραπεία» παραπέμπουν στη Φιλοσοφία. Eίτε λοιπόν αναφερθούμε στη Φιλο(σο)θεραπεία ή στη Φιλοσοφική Συμβουλευτική, ο βασικός άξονας τους είναι η Φιλοσοφία.  

Αρχικά, και στις δύο περιπτώσεις ο άνθρωπος που έρχεται για να αναζητήσει βοήθεια, καλείται να κινητοποιήσει τις δεξιότητες σκέψης προκειμένου να κατανοήσει το πρόβλημα που τον απασχολεί.  Συχνά, όταν το ανθρώπινο ον αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα,  ξεχνά ότι διαθέτει  το μυαλό του, τη δυνατότητα να σκεφτεί. Η φιλόσοφος  Ηana Arendt  επισημαίνει πως «το πνεύμα, ο νους είναι το κέντρο της σκέψης και της δράσης, ενώ τα συναισθήματα το κέντρο του ψυχισμού μας». Κατά την άποψή της, μέσω των συναισθημάτων μας είμαστε όλοι ίδιοι. Αντίθετα, ο καθένας μας είναι μοναδικός χάρη στο πνεύμα. Έτσι, ο φιλοσοφικός σύμβουλος/φιλοθεραπευτής επικαλείται την ιδιαιτερότητα αυτή του ανθρώπου, το μυαλό του και προσπαθεί να τον βοηθήσει να την αξιοποιήσει προς όφελος του και να εντοπίσει το σχήμα της σκέψης που ακολουθεί και τον εμποδίζει να προχωρήσει στη ζωή του. Τέλος, βοηθάει το σκεπτόμενο ον να αναζητήσει μέσω του μυαλού του το νόημα σ΄αυτό που κάνει.

Επιπλέον, βασική αρχή της Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής/Φιλοθεραπείας- μιας προσέγγισης βασισμένης στη φιλοσοφία- είναι ότι ο καθένας μας διέπεται από την «ανθρώπινη συνθήκη»: κάθε ανθρώπινο ον διαθέτει ένα σώμα, γεννιέται και  πεθαίνει. Στην πορεία της ζωής του αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα: πόνο, αγώνες, λάθη, αποτυχίες, θανάτους. Όλες αυτές τις αναπόφευκτες καταστάσεις που ταλανίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη, ο Γιάσπερς τις ονομάζει οριακές/ακραίες καταστάσεις. Στο πλαίσιο του διαλόγου με τον Φιλοσοφική Σύμβουλο/Φιλοθεραπευτή ο άνθρωπος ο οποίος νιώθει πως βρίσκεται σε αδιέξοδο λόγω κάποιας τέτοιας κατάστασης και δεν μπορεί να προχωρήσει στη ζωή του, μπορεί να βοηθηθεί και να μετατρέψει το αδιέξοδο σε μονοπάτι, το σκοτάδι σε φως, τη σκλαβιά σε Ελευθερία.  

Κι όλα αυτά χάρη στη φιλοσοφία, καθώς αυτή είναι που μας προσφέρει σημαντικούς πόρους για να μεταμορφώσουμε τη ζωή μας, να δώσουμε νόημα σε ό,τι μας περιβάλλει – με λίγα λόγια, για να ολοκληρωθούμε ως άνθρωποι. Ο στόχος της Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής/Φιλοθεραπείας δεν είναι  η ευεξία ούτε η παρηγοριά αλλά η Ελευθερία. Το άτομο αντιλαμβάνεται πως είναι ένα ελεύθερο σκεπτόμενο ον και μπορεί να κρίνει, να σχεδιάσει, να επιλέξει και να αποφασίσει. Κατορθώνει έτσι το ίδιο να είναι πρωταγωνιστής στη δική του ζωή και να μην άγεται και φέρεται από έναν τρόπο  ζωής, που καθημερινά του προβάλλεται-αν όχι του επιβάλλεται.Να γίνει ελεύθερο και να τολμά να είναι αληθινό, «αυθεντικό»[1].Η φιλοσοφία εν γένει μάς μαθαίνει να βλέπουμε αλλιώς τον κόσμο και να είμαστε ελεύθεροι να αποφασίσουμε και να ενεργήσουμε. 

Σε ποιον απευθύνεται η νέα αυτή προσέγγιση;

Σε κάθε άνθρωπο που θέλει να μάθει να βλέπει διαφορετικά τον κόσμο. Στον κάθε άνθρωπο που δέχεται να αξιοποιήσει τη δυνατότητα να σκέφτεται για να μπορέσει να φωτίσει την ύπαρξή του. Στο καθένα που επιθυμεί να κατανοήσει τη φύση της ύπαρξης του και τις ιδιαιτερότητες του αλλά δεν αρκείται σε έτοιμες πρόχειρες απαντήσεις και δεν αναζητά μία επιφανειακή προσέγγιση.

Η Φιλοθεραπεία/Φιλοσοφική Συμβουλευτική είναι  μία προσέγγιση για τον άνθρωπο, που δεν επιθυμεί να ζήσει «έναν ανεξέταστο βίο» αλλά επιθυμεί να προχωρήσει σε μια βαθιά ενδοσκόπηση και αυτογνωσία.

Η Φιλοθεραπεία/Φιλοσοφική Συμβουλευτική απευθύνεται στον άνθρωπο που  είναι ανοιχτός στο καινούριο και που   θέλει να ζει μία ελεύθερη, αληθινή, αυθεντική ζωή. Στην ερώτηση «Τι είναι ο άνθρωπος;» που έθεσε ο  Καντ, θα μπορούσαμε  να απαντήσουμε «Ένα ον ελεύθερο». Αλλά, όσοι θέλουν να απολαύσουν την ελευθερία, πρέπει να μάθουν πώς να το κάνουν: να επιλέξουν αυτή τη νέα προσέγγιση, την Φιλοθεραπεία/Φιλοσοφική Συμβουλευτική.  

.  

[1] Η λέξη  προέρχεται από την  λέξη «αφέντης», η οποία αρχικά αναφέρεται σε εκείνον που ενεργεί από μόνος του, που είναι κύριος του εαυτού του.